Αθανάσιος ο Μέγας

(295 – 373 μ.Χ.). Τίποτα σχεδόν δεν είναι γνωστό για την παιδική και τη νεανική του ηλικία, παρά μόνο ότι είχε άρτια φιλοσοφική και θεολογική μόρφωση. Ως διάκονος συνόδευσε τον αρχιεπίσκοπο Αλεξανδρείας Αλέξανδρο στην Α’ Οικουμενική Σύνοδο της Νικαίας (325), όπου αναδείχθηκε θαρραλέος μαχητής εναντίον του αρειανισμού. Αργότερα (328) διαδέχτηκε τον Αλέξανδρο, σε εποχή που συγκλόνιζαν την εκκλησία το μελιτιανό σχίσμα και η δράση των αρειανών. Εναντίον των πρώτων ενέργησε με αποφασιστική αυστηρότητα και εναντίον των δεύτερων υπήρξε άκαμπτος υπερασπιστής του δόγματος υπέρ του οποίου είχε αγωνιστεί στη Νίκαια. Οι αρειανοί προσπάθησαν με κάθε τρόπο να τον εξουδετερώσουν κατηγορώντας τον στον Κωνσταντίνο (ανάμεσα στα άλλα και για τη δολοφονία ενός μελιτιανού επισκόπου, που αργότερα βρέθηκε ζωντανός) και στη σύνοδο της Τύρου πέτυχαν να τον καθαιρέσουν. Ο Κωνσταντίνος τότε, επηρεασμένος και από πολιτικής φύσεως κατηγορίες, τον εξόρισε (335) στα Τρέβηρα απ’ όπου επέστρεψε μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου (337). Οι αντίπαλοί του συγκάλεσαν τότε σύνοδο στην Αντιόχεια, όρισαν άλλον αρχιεπίσκοπο, τον Γρηγόριο, και οι εκκλησίες έκλεισαν με τη βία. Ο Α. διαμαρτυρήθηκε σε μια τοπική σύνοδο με την περίφημη Εγκύκλιο επιστολή του. Κατέφυγε έπειτα στη Δύση, όπου τον δικαίωσαν οι Δυτικοί και σε μια ρωμαϊκή σύνοδο (341) και στη Σαρδική της Ιλλυρίας (343). Μετά τον θάνατο του Γρηγορίου (345) επέστρεψε (346) στον θρόνο της Αλεξάνδρειας. Ο Κωνστάντιος όμως, μόνος αυτοκράτορας τώρα, ξεσήκωσε εναντίον του και τους Δυτικούς, οι οποίοι τον καταδίκασαν (Αρλ 354, Μιλάνο 355). Αργότερα (356) εξορίστηκε για τρίτη φορά, στην έρημο. Επέστρεψε (362) με το διάταγμα του Ιουλιανού του Παραβάτη ο οποίος ανακάλεσε όλους τους εξόριστους αρχιεπίσκοπους, συγκάλεσε μια σημαντική σύνοδο (362), εξορίστηκε πάλι, τον ανακάλεσε (364) ο Ιοβιανός, τον απέλασε (365) ο Βαλέντιος και το 366 επέστρεψε οριστικά ύστερα από πέντε εξορίες που κράτησαν συνολικά πάνω από 17 χρόνια. Άνθρωπος της δράσης περισσότερο, ενθουσιώδης, μαχητής, σταθερός και άκαμπτος στις πεποιθήσεις του, ο Α. συνέβαλε ουσιαστικότατα στη διαμόρφωση της περί Αγίας Τριάδας διδασκαλίας και ιδίως του όρου ομοούσιος. Η σύνοδος που συγκάλεσε το 362 αποτέλεσε τον σημαντικότερο σταθμό στους αγώνες κατά του αρειανισμού και ουσιαστικά προετοίμασε το έργο της Β’ Οικουμενικής Συνόδου (381). Το πνεύμα του επηρέασε τους συγχρόνους του και γύρω του δημιουργήθηκε σχολή, η Αθανασιανή, στον κύκλο της οποίας ανήκουν πολλά από τα έργα του, που χαρακτηρίζονται νόθα. Γνωστά έργα του Α. είναι τα απολογητικά Λόγος κατά Ελλήνων, Λόγος περί της ενανθρωπίσεως του Λόγου, τα αντιαιρετικά Απολογητική κατά Αρειανών, Απολογία προς τον βασιλέα Κωνστάντιον, Απολογία περί φυγής αυτού, Τέσσαρες λόγοι κατά Αρειανών, Δύο λόγοι κατά Απολλιναρίου, τα ερμηνευτικά Ερμηνεία των ψαλμών, Προς Μαρκελλίνον εις την ερμηνείαν των ψαλμών και τα ασκητικά Ο βίος του Μεγάλου Αντωνίου, Περί παρθενίας και ασκήσεως και Επιστολαί. Κάποια από αυτά παραμένουν ανέκδοτα.